2- غفلت زدایی:
یکی دیگر از آثار تربیتی روزه در بعد اجتماعی، غفلت زدایی از ثروتمندان و آشنا ساختن آنها به وضعیت زندگی فقرا و مسئولیتی است که در برابر آنان دارند. در ماه رمضان افراد ثروتمند در کنار فقرا طعم گرسنگی و تشنگی را چشیده، محرومیتها را تحمل میکنند. از این طریق به طور محسوس از وضع محرومان جامعه آگاه شده، درد همیشگی آنها را که نداری و فقر است، بخوبی لمس مینمایند. در حالی که اگر ماه رمضان نبود هرگز چنین فرصتی برای آنها پیش نمیآمد. زیرا برای ثروتمندان و آنانی که وضع مالی مناسبی دارند، هر وقت که بخواهند هر نوع غذایی برایشان آماده بوده، توان تهیهی آن را دارند. بنابراین هرگز دچار محرومیت نمیشوند تا از وضعیت فقرا اطلاع پیدا کرده، رنج و فشار نداری ـ که همراه همیشگی فقرا در زندگی است ـ را لمس نمایند و بفهمند که آنها چگونه روزگار را سپری میکنند؛ چگونه همواره هوس و آرزوی غذای لذیذی را دارند اما به دلیل فقر، دست رسی به آن نداشته، و از آن محروم هستند. در ماه رمضان افراد ثروتمند نیز با تحمل گرسنگی و تشنگی به طور محسوس، ازحال فقر و مستمندان باخبر شده، در کنار آنها فشار گرسنگی، محرومیت و نداری را لمس میکنند. چنان که امام رضا(ع) در این رابطه می فرماید: «... و لیعرفوا شدّه مبلغ ذلک علی اهل الفقرا والمسکنه فی الدنیا فیؤدّوا الیهم ماافترض الله لهم فی اموالهم؛ روزه را خداوند واجب کرد تا مردم شدت فشار نداری را که در دنیا به فقرا و مستمندان وارد میشود، بشناسند و آن را لمس نمایند و حقی را که خداوند در اموال آنها برای فقرا قرار داده به آنها پرداخت نمایند.»2
3- نوع دوستی:
یکی دیگر از آثار تربیتی روزه در بعد اجتماعی، ایجاد رقت و نوع دوستی در اغنیا و ثروتمندان نسبت به افراد ضعیف جامعه است. روزه ی ماه رمضان باعث میشود که ثروتمندان حال و روز فقرا و مستمندان را بهتر درک کرده و به طور محسوس لمس نمایند که آنها در اثر فقر، در طول سال به چه سختی و وضعیت رقت باری روزگار میگذرانند. این امر باعث میشود که روحیهی ترحم، نوع دوستی، مهربانی و دل سوزی نسبت به فقرا برای آنها حاصل گردد.
در روایات اسلامی به این اثر روزه اشاره شده است. چنان که امام صادق(ع) در جواب هشام می فرماید: «... لانّ الغنی لم یکن لیجد مسّ الجوع فیرحم الفقیر لانّ الغنی کلّما اراد شیئاً قدرعلیه... وان یذیق الغنی مسّ الجوع والالم لیرق علی الضعیف فیرحم الجائع؛ شخص متمکن و پول دار هرگز احساس گرسنگی را درک نکرده تا بر شخص فقیر و بی بضاعت رحم کند، چرا که آنان هر وقت هرچه خواستهاند در اختیارشان بوده و رنج نداری را نچشیدهاند پس خداوند خواسته به ثروتمند هم، طعم گرسنگی را بچشاند و این درد را برای او ملموس سازد، تا شاید دل او برای افراد بیچاره نرم شده، بر گرسنگان ترحم کنند.»3
در روایت دیگری از امام صادق(ع) آمده است که فرمود: «لیجد الغنی مضض الجوع فیحنوا علی الفقیر؛ ]روزه را خدا واجب کرده[ تا افراد ثروتمند درد گرسنگی را بیابند و بر فقرا ترحّم نمایند.»4
امام حسن عسگری(ع) نیز در این رابطه می فرماید: «فرض الله الصیام لیجدالغنی مس الجوع لیحنوا علی الفقیر؛ روزه را خداوند واجب کرده تا ثروتمندان مزه و طعم گرسنگی را لمس کنند تا شاید بر فقرا ترحّم نمایند.»5
از مجموع آن چه بیان گردید استفاده میشود که یکی از مهم ترین اثر تربیتی روزه در بعد اجتماعی پرورش روحیه ی مهرورزی و دل سوزی و نوع دوستی در میان افراد ثروتمند نسبت به افراد نیازمند و فقیر است. روزه به دلیل این که با دشواری و تحمّل گرسنگی و محرومیّت همراه است، عواطف انسان دوستانه را در وجود ثروتمندان تحریک نموده، آنها را به سوی همدردی وکمک به نیازمندان سوق میدهد.
4- صرفه جویی:
یکی دیگر از آثار تربیتی روزه که در زندگی اجتماعی افراد بروز و ظهور پیدا میکند، صرفه جویی در مصارف زندگی افراد است. در ماه رمضان به دلیل حذف برخی از وعدههای غذایی و سفارش اسلام به کم خوردن در موقع افطار، انسان میتواند مقداری از درآمدهای خود را پس انداز و ذخیره نماید و سپس از آن در راههای خیر به ویژه کمک به افراد نیازمند جامعه استفاده کند، امام صادق(ع) در بیان آثار روزه می فرماید: «و الاحسان الی الفقرا؛ ]یکی از آثار روزه[ احسان به فقراست.»6
بنابراین جامعه ی اسلامی میتواند با برنامه ریزی درست و فرهنگ سازی کارآمد، مردم را هدایت و تشویق نماید که مقداری از هزینههای زندگی را در ماه رمضان کم و پس انداز کنند و از آن در جهت کمک به فقرا و نیازمندان جامعه استفاده کنند و بخشی از نیازهای آنان را برطرف سازند.
5- پرورش روحیهی مواسات:
یکی دیگر از آثار روزه در بعد اجتماعی، پرورش روحیه ی مواسات در افراد جامعه نسبت به همدیگر است. مواسات به معنای در یک سطح قراردادن دیگران و یا مقدم داشتن آنها بر خود ـ به ویژه در امور مالی ـ است که از ویژگیهای برجسته و مثبت در نظام اخلاق اسلامی و نیز از خصلتهای مؤمنان به حساب میآید.
همدردی با افراد نیازمند و شریک ساختن آنها در نعمتهایی که انسان در اختیار دارد، یکی از خصلت های مفید و مورد تایید و تاکید اسلام بوده است.
با توجّه به فضای معنوی ای که در ماه مبارک وجود دارد زمینهی مساعد برای پرورش روحیهی همدردی و کمک به دیگران، در افراد فراهم میآید. از این رو در منابع دینی به مسلمانان توصیه شده که در ماه رمضان بیش از هر زمان دیگر به نیازمندان کمک نمایند. پیامبر (ص) در این باره فرمود: «وشهر المواساه و شهر یزید فی رزق المؤمن؛ ماه رمضان، ماه مواسات و همدردی با دیگران است و در این ماه روزی انسان مؤمن زیاد میگردد.»7
6- پرورش روحیهی سخاوت:
با توجّه به توصیههای زیادی که در منابع دینی به دادن افطاری و طعام در ماه رمضان شده و نیز اجر و پاداش فراوانی که در قبال آن وعده داده شده، ماه رمضان میتواند فرصت مناسبی برای پرورش و تقویت این خصلت در افراد باشد.
پیامبر(ص) فرمود: «من فطّر صائماً کان له مثل اجره من غیر ان ینقص منه شیئ؛ هرکس روزه داری را افطاری دهد برای او اجری مانند پاداش آن روزه دار داده میشود بدون آن که از مزد او کاسته شود.»8
پیامبر اکرم(ص) در پاسخ به پرسش فردی که عرض کرد همه توانایی مالی چندانی ندارند تا افطاری دهند، فرمود: «انّ الله کریم یعطی هذا الثواب لمن لایقدر الّا علی مذقه من لبن یفطّر بها صائما او شربه من ماء عذب او ثمرات لا یقدر علی اکثر من ذلک؛ خداوند کریم بوده، این ثواب و پاداش را برای کسی که به جز مقداری از شیر یا جرعهی آب و یا چند دانه خرما، بیشتر توانایی ندارد نیز عطا میکند.»9
روایاتی از این قبیل که در منابع زیاد وارد شده عامل مهمی برای پرورش روحیهی سخاوت و مهمان نوازی در افراد جامعه است و بسیاری افراد به امید رسیدن به ثواب و اجر معنوی، اقدام به افطاری دادن در ماه رمضان مینمایند، هر چند که به تعداد اندکی از افراد روزه دار را شامل بشود. همچنین واجب بودن زکات فطریه در پایان ماه رمضان عامل دیگری برای تقویت و پرورش خصلت سخاوت است.
7- کاهش جرایم:
یکی دیگر از آثار روزه داری، کاهش جرم و گناه در جامعه است. در ماه مبارک رمضان در اثر کنترلی که افراد روزه دار بر خواسته ها و تمایلات خودشان دارند، عوامل و زمینه های گناه به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا می کند. از این رو به مقدار زیادی از جرایم کاسته شده و امنیّت اجتماعی به میزان زیادی افزایش می یابد. شاید آن چه در روایات اسلامی درباره ی به زنجیرشدن شیطان و عوامل آن وارد شده، اشاره به همین اثر روزه داری باشد. چنان که پیامبراکرم(ص) فرمود: «یامعاشر النّاس اذا طلع هلال شهر رمضان غلّت مرده الشیطان... و غلّت ابواب النّار؛ ای مردم زمانی که هلال ماه رمضان طلوع کند شیطان و عواملش در زنجیر می شوند و. .. درهای آتش بسته می شود.»10
در بیان دیگری از پیامبر اکرم(ص) آمده است: « و فی اوّل یوم من شهررمضان تغلّ المرده الشّیاطین...؛ در آغاز ماه رمضان عوامل شیاطین در بند می شوند.»11
شاید بتوان گفت که منظور پیامبراکرم(ص) از به زنجیرشدن شیاطین، کاهش یافتن عوامل و زمینه های گناه در ماه رمضان است. با کاهش جاذبه ها و زمینه های گناه، وسوسه های شیاطین نیز کارایی خود را از دست می دهد؛ گویی که شیطان در بند شده و نمی تواند انسان ها را به سوی گناه، خلاف و فساد بکشاند. بدین ترتیب می توان گفت که یکی از آثار و پیامدهای روزه داری کاهش جرم و خلاف در جامعه و افزایش امنیّت اجتماعی است.
ازمجموع آن چه بیان گردید میتوان نتیجه گرفت که ماه مبارک رمضان از دیدگاه اسلام از فضیلت و اهمّیّت زیادی برخوردار بوده، ماه تعیین سرنوشت، تقسیم روزی، مشخّص شدن اجلها و ماه نزول قرآن خوانده شده است. این ماه بر اساس روایات اهل بیت(ع) ماه مغفرت و آمرزش، ماه برکت و ماه ضیافت الهی است.
کسانی از برکت این ماه به گونه ی کامل بهرهمند میشوند که روزه داری را به صورت کاملتری رعایت نمایند و علاوه بر امساک از مفطرات روزه، بر اعضا و جوارح خود نیز مسلّط بوده، آنها را کنترل نمایند و در صورت ممکن فکر و ذهن خود را از تفکّر درباره ی گناه مصون بدارند.
روزه آثار تربیتی فراوانی در پی دارد که در این مقاله به برخی از آن ها به طور اجمال اشاره شده است. می توان تقویّت اراده، پرورش صبر و پای داری، تعدیل غرایز و بیداری و غفلت زدایی را به عنوان آثار تربیتی فردی و نیز مساوات، پرورش روحیه ی همدردی و مواسات و صرفه جویی را از آثار تربیتی روزه در بعد اجتماعی به حساب آورد. ضمن اینکه در بعد عبودی، باعث تقویت روحیه ی عبودیت و اخلاقی و نزدیکی بنده به خدا می شود.
از مجموع آن چه بیان گردید استفاده میشود که روزه آثار تربیتی فراوانی در بعد فردی و اجتماعی داشته و باعث پرورش خصلتهای نیک در فرد و جامعه میگردد. پرورش روحیه ی عبودیت و بندگی، پرورش اخلاص، تقویت اراده، بالا بردن روحیهی صبر و پای داری، غفلت زدایی و... در بعد فردی و تساوی در برابر قانون، پرورش روحیه ی مواسات و هم دردی و... در بعد اجتماعی است.
منبع:
مجله پیام زن مرداد ماه سال 1390 شماره 233
پی نوشت ها
- ۱. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج96، ص371
- ۲. محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج8، ص9
- ۳. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج96، ص371
- ۴. محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج8، ص9
- ۵. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج96، ص254
- ۶. همان، ص256
- ۷. حسین نوری، مستدرک الوسایل، قم، موسسه ی آل البیت(ع)، ج7، ص434
- ۸. وسائل الشیعه، ج10، ص140
- ۹. همان، ص138
- ۱۰. محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج10، ص310
- ۱۱. همان، ص315
موضوعات مرتبط: مطالب علمی و مقالات
برچسبها: نقش تربیتی روزه ماه مبارک رمضان مشاور خانواده و مذهبی...
ما را در سایت مشاور خانواده و مذهبی دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : mohamadsalario بازدید : 191 تاريخ : شنبه 13 خرداد 1396 ساعت: 10:43